Zeldzaam Zwitsers
Nog nooit een Zwitserse wijn geproefd? Logisch, je vindt ze nauwelijks. 99% van de productie wordt door de Zwitsers zelf gedronken. Om ze te proeven, moet je dus ter plaatse gaan. Wat ik met plezier deed.
Zwitserland associëren we spontaan met skipistes, en dus met een klimaat dat ongeschikt is voor wijnbouw. Hoogstens kennen we de fendant, het après-ski-wijntje dat ook dienst doet bij de raclette, de Zwitserse kaasfondue. Maar dat beeld klopt niet. In Zwitserland worden bijzonder goede wijnen gemaakt, met precisie en raffinement zoals in haar horloge-industrie. De beste behoren zonder meer bij de top van Europa.
Hoe komt het dan dat ze zo weinig bekend zijn? Omdat de Zwitsers hun wijnen zelf opdrinken. Export is er nauwelijks. Ook in ons land, waar wijnen uit de hele wereld verkrijgbaar zijn, vind je ze haast niet.
Ik arriveer in Genève, in het Franstalige deel van Zwitserland, aan de oevers van het Lac Léman, dat grote magische meer gevormd door de Rhône. Tegen de steile hellingen, naar het zuiden gericht, zie ik de wijngaarden, de hele dag door beschenen door de zon. Aan de andere kant rijzen machtige bergen op, met sneeuw op de toppen. Dit is het alpiene klimaat dat Zwitserse wijnen die wonderlijke combinatie bezorgt: de volle rijpheid van de zon, met de zuivere frisheid van de berglucht.
Topwijn met een tafeldruif
De chasselas is een van de meest aangeplante druiven ter wereld. Maar vooral als tafeldruif. De rozijnen die je verpakt koopt in de supermarkt, zijn vaak gedroogde chasselasdruiven. Als wijndruif wordt ze zelden gebruikt, omdat de wijnen ervan nogal neutraal smaken. Maar hier in de wijnstreek Vaud, rond het Lac Léman, worden er uitmuntende wijnen van gemaakt. Nergens anders bereikt wijn van chasselas die kwaliteit.
"Typisch voor deze druif is dat ze de bodem waarop de wijnstokken staan aangeplant, weerspiegelt in de wijn", zegt Paul Baumann, "Vandaar dat we zoveel verschillende expressies van chasselas kennen: van vol en rond, tot fijn en mineraal."
Paul Baumann is de voormalig directeur van het wijnhuis Obrist, opgericht in 1854. Nu hij met pensioen is, leidt hij wijnliefhebbers, journalisten en sommeliers rond in de Vaud. Hij kent de streek door en door.
"60% van de wijnen in Vaud is van chasselas", zegt hij, "Maar rode wijnen beginnen op te komen, vooral van pinot noir en gamay, bekend van Bourgogne en Beaujolais. Al hebben we ook typisch lokale druiven, zoals gamaret, garanoir en galotta. Met aroma's die de wijnliefhebber nog niet kent."
We gaan van domein tot domein, allemaal hoog in de heuvels gelegen, met een panoramisch zicht op het Lac Léman, en op heldere dagen ook op de Mont Blanc. De wijnkelders zijn smetteloos proper en goed uitgerust, de wijnen worden meestal opgevoed in grote houten foeders die tot honderd jaar oud kunnen worden.
In de meeste wijnkelders tref je een kleine ruimte aan die carnotzet genoemd wordt. Op houten krukken aan een houten tafel worden hier de wijnen in gezelschap gedegusteerd. "En veel gebabbeld en plezier gemaakt", voegt Baumann eraan toe.
De beste wijngaarden in Vaud mogen zich grand cru en premier grand cru noemen, een classificatie vergelijkbaar met die in Bourgogne. Van die wijngaarden zijn de chasselaswijnen stuk voor stuk uitmuntend. We proeven ook oudere wijnen en gaan terug tot 1993: de intensiteit en frisheid die ze nog vertonen, is opmerkelijk.
Even opmerkelijk is het feit dat de meeste afgesloten worden met een metalen schroefdop.
"Velen denken dat de schroefdop uit de Nieuwe Wereld afkomstig is", zegt Baumann, "Maar wij gebruiken die al meer dan 40 jaar. Omdat hij zoveel betere resultaten geeft voor onze wijn van chasselas, ook na veroudering."
Op het Château de Vinzel laat hij me twee chasselaswijnen van 2012 proeven: een met schroefdop, een met kurk. De wijn met schroefdop is beduidend zuiverder, intenser en preciezer van smaak.
Zwitserland maakt ook rode topwijnen. Op het Domaine Autecour proef ik er een die een diepe indruk nalaat, gemaakt van een uitzonderlijke druif die alleen in Vaud staat aangeplant: de Plant Robert, een mutatie van gamay.
Romantiek en dynamiek
De volgende dag ontmoet ik Philippe en François Schenk, 45 en 48 jaar, telgen van de vierde generatie van de familie Schenk, die al sinds 1893 investeert in Zwitserse wijndomeinen. Philippe is verantwoordelijk voor de productie, François voor de marketing en verkoop.
François: "Onze overgrootvader was een vondeling, die later leerde om houten wijnvaten te maken. Daardoor kwam hij vaak op wijndomeinen en begon hij ervan te dromen ooit zelf zo'n domein te bezitten. Onze grootvader heeft dan de fundamenten gelegd voor wat nu een Europese wijngroep is geworden, met 600 medewerkers en domeinen in Zwitserland, Frankrijk, Italië en Spanje."
Beide broers liggen aan de basis van een vereniging van topdomeinen in Zwitserland, "Clos, Domaines et Châteaux" genaamd. Daar behoren vandaag een 25-tal domeinen toe.
Philippe: "We leggen de domeinen nog striktere regels op dan wat onze wijnwetten voorschrijven. Deze vereniging moet het uithangbord van de Zwitserse wijnbouw worden."
Meerdere domeinen getuigen van de rijke historie van Zwitserland, zoals het prachtige Château d' Eclépens dat de oudste wijngaard van Zwitserland bezit, daterend uit de 9de eeuw. Vandaag is de eigenaar François de Coulon, een sympathieke en gecultiveerde man die de zevende generatie van zijn adellijke stamboom vertegenwoordigt. Hij is getrouwd met de achterkleindochter van de Russische schrijver Leo Tolstoj.
Indrukwekkend is het Château de Vufflens, met een architectuur die in de 15de eeuw vooruitstrevend moet geweest zijn. Het is eigendom van de bankiersfamilie de Saussure, maar de wijngaarden worden geëxploiteerd door het wijnhuis Bolle. Dat ontstond in 1855 maar werd in de jaren 1990 overgenomen door de groep Schenk.
Historische romantiek enerzijds, en eigentijdse dynamiek anderzijds: de Zwitserse wijnbouw in een notendop.
Werelderfgoed
Voorbij Lausanne komen we in de subregio Lavaux rond het Lac Léman, uitgeroepen tot werelderfgoed door Unesco. Dit is het mooiste deel van de wijnstreek Vaud, met de steilste hellingen die van hoog in de heuvels afdalen tot helemaal beneden aan de boord van het meer. Het werk in de wijngaard is zo moeilijk dat er geoogst wordt per helikopter.
Het Domaine du Croix Duplex profiteert volop van haar schitterende ligging: het woonhuis en de wijnkelder liggen hoog boven het meer, daarachter duiken de wijngaarden de diepte in. Maud en Simon Vogel, broer en zus, zijn jonge veertigers die het domein opgestuwd hebben naar de top van Zwitserland.
"Mijn grootvader is met dit domein begonnen,", vertelt Simon, "Hij had weinig geld en heeft alles eigenhandig gebouwd. We zijn hem daar nog altijd dankbaar voor."
Verder naar het oosten, waar het Lac Léman eindigt, ligt de subregio Chablais. Hier zijn de hellingen zo steil dat ze met stenen muren geterrasseerd moesten worden alvorens er wijnstokken geplant konden worden.
"Daarom worden deze wijngaarden Les Murailles genoemd", zegt Pascal Rubin van het wijnhuis Badoux. Door de naam van het dorp Aigle eraan toe te voegen, creëerde Badoux het meest succesrijke wijnmerk van Zwitserland: Aigle les Murailles.
"Ons wijnetiket bestaat al honderd jaar en is vrijwel onveranderd gebleven", zegt Rubin, "Het ziet er vintage uit, maar is bekend in heel Zwitserland."
Voor wijn is het logo gedurfd: een groene hagedis, die je hier vaak op de stenen muren in de wijngaarden ziet.
Veelzijdig Valais
We laten het Lac Léman achter ons, en komen in de wijnstreek Valais, ruwer en bergachtiger dan Vaud. Hier valt beduidend minder regen, waardoor vele wijndomeinen kanalen in hun wijngaarden hebben aangelegd om ze te irrigeren met bergwater.
De chasselasdruif verandert hier van naam en wordt fendant genoemd. Marc-André Devantéry, directeur van het Domaine du Mont d'Or, het oudste domein van Valais, legt uit waarom: "De naam komt van het werkwoord fendre, omdat de chasselas zo vol sap zit dat ze makkelijk in tweeën splijt." (fendre betekent splijten, nvda).
In tegenstelling tot in Vaud leidt de chasselas/fendant hier tot een simpel drinkwijntje, vaak geschonken bij de lokale specialiteit van de streek, de raclette, waarbij kaas verwarmd wordt zodat hij smelt.
De betere witte wijnen worden in Valais van andere druiven gemaakt, zoals de silvaner, hier johannisberg genoemd. Net zoals de chasselas heeft zij geen grote reputatie als wijndruif, maar in Valais worden er bijzonder mooie wijnen van gemaakt. De allerbeste witte wijnen zijn afkomstig van de druif petite arvine, met haar combinatie van fluwelige rondheid en levendige zuren.
"Daar stopt het niet", zegt Devantéry, "In Valais hebben we vele lokale druiven, zoals humagne blanc. Daarnaast telen we marsanne, bekend van de Franse Rhônevallei, die hier ermitage heet. En pinot gris, bekend van de Elzas, die we malvoisie noemen. En chardonnay, bekend van Bourgogne."
Bij de rode wijnen zien we dezelfde variatie: druiven die in Frankrijk bekend zijn (zoals pinot noir, gamay en syrah) naast lokale druiven (zoals cornalin en humagne rouge). Typisch voor de Valais is een wijn die dôle wordt genoemd, een blend van pinot noir en gamay. Het Domaine du Mont d'Or heeft ook een grote reputatie voor zoete wijnen.
"Valais is echt wel een ander land", lacht Devantéry, "Als we wijn verkopen aan een andere Zwitserse regio, noemen we dat export."
Het Domaine du Mont d'Or werd opgericht in 1848 en ligt tegen de flanken van een rotsmassief, de wijnkelders werden letterlijk uit de rots gehouwen. Een wandeling door de wijngaarden die daarboven liggen, resulteert in een duizelingwekkende beklimming en afdaling via steile hellingen en smalle trappen.
Begin van het einde
Verder naar het oosten verandert de taal, we bereiken Duitstalig Zwitserland.
"Maar het Duits dat hier gesproken wordt, wordt door Duitsers niet begrepen", zegt François Schenk, "Het is een heel aparte taal die ook nog regionale verschillen kent."
Via Sierre, waar de busramp met Belgische schoolkinderen gebeurde, komen we in Visperterminen. Hier liggen wijngaarden op 1.100 meter hoogte, in de schaduw van de Matterhorn: hoger vind je er in Europa geen.
In het dorp Brig worden veel historische druivenrassen gekweekt, met namen waar zelfs wijnkenners nog nooit van gehoord hebben: lafnetscha, himberscha, gwäss, heida. Dit zijn de laatste wijngaarden langs de Rhône.
"Of eigenlijk de eerste", zegt François Schenk", Want even verderop ontspringt de Rhône."
Op de terugweg naar Genève volgen we de Rhône opnieuw doorheen de Zwitserse wijngaarden, klein en ondiep in het begin, dan breed uitwaaierend in het Lac Léman waar onze tocht begon. Eens over de grens wordt ze de Franse rivier die vanaf Lyon majestueus zuidwaarts stroomt, om uit te monden in de Middellandse Zee.
Belgisch filiaal van de Zwitserse wijngroep Schenk: schenk.be
De wijnen van Zwitserland
Met een gemiddelde temperatuur in juli van 19,4 graden Celcius, doet Zwitserland niet onder voor gereputeerde wijnstreken als Bourgogne, Loire en Elzas. Er is heus niet alleen sneeuw in dit land, gelegen tussen de vier belangrijke wijnlanden Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk en Italië. Klimaat en bodem zijn wel degelijk geschikt voor wijnbouw. En Zwitserse wijnbouwers gaan even professioneel en meticuleus te werk als hun collega-horlogemakers. Ze maken vaak zeer persoonlijke en originele wijnen, onder meer met inheemse druiven die alleen in Zwitserland voorkomen.
Tachtig procent van de wijnproductie komt uit Franstalig Zwitserland in het westen. Het grootste gebied is Valais, aan de bron van de Rhône. Dit wordt wel eens het laboratorium van de Zwitserse wijn genoemd: er worden meer dan vijftig verschillende druivenrassen geteeld.
Het andere belangrijke wijngebied, aan de grens met Frankrijk, is Vaud, het traditionele hart van de Zwitserse wijn waar Bourgondische monniken duizend jaar geleden de wijnbouw introduceerden. Dit is de regio waar van de chasselasdruif witte topwijn wordt gemaakt.
Uit beide regio's komen ook uitstekende rode wijnen.
In het noorden en oosten, aan de grenzen met Duitsland en Oostenrijk, komen we vaker de druiven tegen die in deze landen ook geteeld worden, zoals pinot noir en müller-thurgau (beter bekend als rivaner). Vooral de regio Graubünden heeft een sterke reputatie opgebouwd met pinot noir, die zich kan meten met Franse bourgogne. In het zuiden, aan de grens met Italië, ligt de wijnstreek Ticino waar mooie wijn wordt gemaakt van de merlotdruif, honderd jaar geleden vanuit Bordeaux naar hier gebracht.
Drinken, eten en logeren rond het Lac Léman
Goede wijndomeinen (van west naar oost)
De topwijnen van Zwitserland kosten ter plaatse doorgaans tussen 15 en 25 euro per fles, wat niet duur is vergeleken met andere Europese wijnen van die kwaliteit.
- Domaine de Sarraux-Dessous in Luins
- Château de Vinzel in Vinzel
- Domaine de Penloup en Domaine Es Cordelières in Tartegnin
- Domaine de Autecour en Château de Mont in Mont-sur-Rolle
- Domaine du Martheray in Féchy
- Château de Vufflens en Domaine du Plessis in Vufflens-le-Château
- Château d'Eclépens in Eclépens
- Domaine du Manoir in Valeyres-sous-Rances
- Domaine Croix Duplex in Grandvaux
- Maison Obrist in Vevey
- Clos du Rocher en Château Maison Blanche in Yvorne
- Maison Badoux in Aigle
- Domaine du Mont d'Or in Sion
Goede adressen om te eten en/of te logeren (van west naar oost)
- Château de Bonmont in Chéserex (bonmont.com): mooi hotel naast een golfterrein, restaurant met correcte keuken
- Restaurant du Club Nautique in Morges (restaurant-cnm.ch): eenvoudige maar verse brasseriekeuken aan de oevers van het Lac Léman
- Auberge d'Eclépens in Eclépens (auberge-eclepens.ch) : lokale volkse brasserie met prima kwaliteit op het bord, mogelijkheid tot overnachten
- Auberge du Raisin in Cully (aubergeduraisin.ch): rustieke Zwitserse auberge, het restaurant biedt verse vis uit het Lac Léman en vlees gegrild boven houtvuur
- Hôtel des Trois Couronnes in Vevey (hoteltroiscouronnes.ch): prachtig historisch hotel met zicht op het Lac Léman, en een uitmuntend restaurant (met een even uitmuntend ontbijt)
- Restaurant van het Château Maison Blanche in Yvorne (maison-blanche.ch): schitterende ligging hoog in de wijngaarden met zicht op het Lac Léman, uitstekende chef die zijn lokale producten zorgvuldig uitkiest en bereidt
- Caveau du Mont d'Or in Sion (montdor.ch): voor een lunch met verrukkelijke charcuterie, kaas en brood van lokale leveranciers
