Wijn maken in een maanlandschap
Op weinig plaatsen in de wereld moet je zoveel moeite doen om wijn te maken als in Lanzarote. Op uitgestrekte velden van zwarte vulkanische as wordt hier wijnstok per wijnstok ingegraven en ommuurd.
Het verlangen naar de zon drijft een mens wel eens naar een foute bestemming. Zo had ik altijd gezworen nooit naar de Canarische Eilanden te gaan, maar zie, ik belandde er toch. Weliswaar had ik wijselijk gekozen voor Lanzarote, naar verluidt het eiland dat het minst door zonnekloppers en hoogbouw wordt geteisterd. Bovendien, zo had ik gelezen, is het ook de plek op aarde met de meest merkwaardige manier om wijndruiven te verbouwen. Vooral dat laatste was een doorslaggevend argument om eindelijk, na jaren van volharding en stil verzet, toch af te zakken naar deze vermaledijde eilandengroep aan de westkust van Marokko, behorend tot het Spaanse koninkrijk. Om professionele redenen brengt een mens al eens een offer.
Welnu, het loonde de moeite. De dag dat u bezwijkt voor de smeekbeden van uw zonzoekende gezinsleden, raad ik u een fietstocht aan door de wijngaarden van Lanzarote: een visuele belevenis die in uw geheugen gegrift zal blijven. Het binnenland van Lanzarote is eigenlijk één grote massa van gestolde lava, afkomstig van een reeks vulkaanuitbarstingen in de achttiende eeuw. Er groeit dan ook bijna niets: geen planten, geen gras, geen onkruid. Maar aan de randen van dit lavaveld heeft zich een uniek wijngaardterroir gevormd van miljarden kleine steentjes van vulkanische as ("lapilli" genaamd). In dat pikzwarte glooiende landschap werden duizenden wijnstokken aangeplant. Niet op de gebruikelijke manier, dat is hier niet mogelijk, vooral door het constante gebrek aan regen en grondwater. Letterlijk wijnstok per wijnstok moet in een kuil ingegraven worden in de vulkanische as. Slechts op die manier kan het weinige vocht uit de nachtelijke zeewind geabsorbeerd worden door het poreuze zwarte gruis, waarna het overdag in de kuil van de wijnstok loopt zodat de plant het nodige water krijgt. Maar dat is niet alles: rond elke wijnstok in zijn kuil moet ook nog een halfrond muurtje van stenen gebouwd worden, om de plant te beschermen tegen de Saharawind die zo krachtig kan waaien dat de bloesem zou vernietigd worden of de druiven zouden verschrompelen. Dit arbeidsintensieve systeem van wijnbouw wordt hier al toegepast sinds de achttiende eeuw.
De combinatie van zwarte as, glooiingen en bergen, kuilen, muurtjes en knoestige wijnstokken vormt een magisch, surrealistisch landschap, dat nog het meest aan een maanlandschap doet denken. Het Museum of Modern Art in New York heeft er al eens een tentoonstelling aan gewijd, en het wijngebied werd uitgeroepen tot beschermd natuurgebied.
Wat een mens al niet doet om wijn te kunnen maken, zo dacht ik toen ik dit alles aanschouwde. Maar al die moeite heeft toch iets opgeleverd: op 23 december 1994 verkreeg Lanzarote zijn eigen D.O. (Denominación de Origen, de Spaanse tegenhanger van de Franse "appellation controlée"). Vandaag bezit Lanzarote 2.350 hectare wijngaard, waarvan jaarlijks 2 miljoen liter wijn wordt geproduceerd. Omgerekend betekent dat een rendement van 8,5 hectoliter per hectare, wat belachelijk weinig is. Maar dat heeft natuurlijk alles te maken met het feit dat er zo weinig wijnstokken per hectare staan aangeplant: elke plant staat meters verwijderd van de volgende. Ondanks de zeer moeilijke omstandigheden om hier wijndruiven te telen, zijn er 1700 wijnbouwers actief op dit eiland (op een bevolking van ongeveer 80.000 inwoners). Maar slechts een vijftiental bodega's is in staat om wijnen te bottelen. Driekwart is witte wijn, hoofdzakelijk van de druivensoorten malvasía en listán blanca, de rest is rood (en rosé), vooral van de autochtone listán negro en negramoll.
Heel die magie van het landschap en van deze hoogst merkwaardige manier om wijn te verbouwen, verdwijnt echter snel als je in de bodega's zelf aanbelandt. Eerst en vooral moet je je al een weg banen door de horden toeristen die uit hun geklimatiseerde autocars stromen. In de eerste bodega die ik bezocht, het familiebedrijf Suarez, stond een oude dame – de oma wellicht - met merkbare tegenzin piepkleine glaasjes te schenken aan een buslading toeristen. Ik wachtte even tot de drukte voorbij was, en stelde mij voor als Belgisch wijnschrijver. Kon iemand mij wat uitleg geven over dit familiebedrijf? Nee, dat kon niet. Was er dan misschien een foldertje voorhanden? Nee, dat bestond niet. Kon ik dan even proeven? Ja, tegen betaling.
Hetzelfde scenario voltrok zich in elke bodega die ik bezocht. Klaarblijkelijk zijn de plaatselijke wijnbouwers geenszins geïnteresseerd om een ander land op de hoogte te brengen van hun bestaan: zij maken alleen wijn voor de miljoenen toeristen die hier jaarlijks neerstrijken. (Later las ik in een plaatselijke krant dat in Lanzarote vier maal méér wijn geconsumeerd dan geproduceerd wordt, dat zegt voldoende.)
Als wijnliefhebber wou ik natuurlijk graag weten welk resultaat al die arbeid in de wijngaard oplevert in het glas: het was een teleurstelling. De meeste wijnen die ik proefde, waren zwaar en rustiek van stijl, met onvoldoende beheersing en versmelting van de alcohol. Toch kost een fles hier tussen 5 en 10 €, een gevolg van de arbeids- en kostenintensieve manier om wijn te maken. Maar op de internationale markt zou deze verhouding tussen prijs en kwaliteit niet concurrentieel zijn. Deze wijn is dan ook niet voor de export bedoeld. Lanzarote heeft geen andere inkomstenbron dan het toerisme, en ook de wijnbouw is in wezen een toeristische attractie, een manier om iets te kunnen verkopen aan vakantiegangers. In elke bodega worden ook souvenirs, postkaarten en voorverpakte sandwiches aangeboden.
De oudste bodega van de Canarische Eilanden, Bodegas El Grifo in het dorp Masdach, heeft nog een andere aantrekkingspool gevonden: een wijnmuseum, gevestigd in de oude kelders van deze bodega die dateren van de achttiende eeuw. Ze werden gehouwen uit de vulkanische lava die overbleef na de historische vulkaanuitbarstingen van die periode. De zolderingen werden gemaakt van hout, afkomstig van scheepswrakken. De huidige eigenaars bezitten deze bodega reeds sinds 1880. Er wordt witte, rosé en rode wijn gemaakt, en zelfs een schuimwijn, "malvasía brut", die voor 11,50 € verkocht wordt, duurder dan een Spaanse cava. Maar ook dat raakt hier ongetwijfeld verkocht.
Tot mijn verrassing zie ik een aantal diploma's van de Concours Mondial de Bruxelles tegen de muur hangen (voor de droge en halfzoete malvasía). Wie zou er toen in de jury gezeten hebben? Een attente dame ziet dat ik een en ander opschrijf, en komt mij een folder overhandigen: dus toch enige zin voor public relations? Nee, als ik naar buiten ga, word ik vriendelijk verzocht de folder af te geven: hij was alleen bedoeld om even in te kijken.
In de bodega naast El Grifo, Bodegas Barreto, staan drie autocars. Alle personen die uitstappen, behoren tot de derde leeftijd. Er wordt aangeschoven om naar het toilet te gaan. Enkelen filmen de wijnvaten die buiten tentoongesteld staan, sommigen komen al buiten met een fles. De wijnsector floreert in Lanzarote.
(Voor wie goede wijn zoekt uit de Canarische Eilanden, raad ik de wijnen van het domein Viñátigo aan uit Tenerife: www.labuenavida.be)
