Zeven spectaculaire bodega's in Rioja
In de Nieuwe Wereld gebeurde het al, maar in Europa neemt Spanje het voortouw om mensen naar wijnstreken te lokken met spectaculaire, eigentijdse architectuur.
Rioja was lange tijd de enige wijnstreek van betekenis in Spanje. Maar andere Spaanse wijnstreken (Ribera del Duero, Toro, Priorat, Somontano, Navarra en andere) kwamen die positie bedreigen. Een nieuwe strategie leek onvermijdelijk om de status van "eerste wijnstreek van Spanje" te behouden. De tegenzet was verrassend, althans voor Europa: architectuur. In de Nieuwe Wereld (Californië, Zuid-Afrika, Australië ...) is die trend al een tijd aan de gang. In Europa zet Rioja de toon: er werden spectaculaire bodega's opgericht, ontworpen door architecten van wereldniveau. De bedoeling is duidelijk: de aandacht van de wereld op Rioja vestigen, èn het wijntoerisme een nieuwe impuls geven. Welke bodega's mag u zeker niet missen?
1. De oudste bodega van de streek – Marqués de Riscal - wilde meteen een zodanig sterk statement maken dat het door niemand overtroefd zou kunnen worden (zie foto). De eigenaars spraken niemand minder dan Frank O. Gehry aan, de wereldberoemde architect die onder meer het Guggenheim Museum in Bilbao ontwierp (en het California Aerospace Museum en de Walt Disney Concert Hall in Los Angeles, en het American Center in Parijs, en het 'dansende gebouw' van de ING-bank in Praag ...). Voor Marqués de Riscal creëerde hij weliswaar geen bodega, maar een artistiek-futuristisch luxehotel, dat nu behoort tot de luxedivisie van Starwood Hotels. Het gebouw – dat iets weg heeft van een enorme geschenkverpakking - is zonder meer spectaculair en domineert de omgeving. Er zijn 43 kamers, waaronder 11 suites. Daarnaast huisvest het hotel twee restaurants, waarvan één bekroond door Michelin, een wijnbar en een lounge annex bibliotheek op het dak. Een oude wijnkelder werd omgevormd tot een ruimte voor banketten. Een aantrekkingspool is ook het centrum voor wijntherapie met 14 aparte kamers voor behandeling en massage, met producten gemaakt op basis van druivenextract en mineraal water. Het overdekte zwembad, het stoombad, het fitnesscentrum en de jacuzzi maken het compleet.
2. Bodegas Juan Alcorta is onderdeel van Domecq Bodegas, op haar beurt onderdeel van Pernod-Ricard, de op een na grootste drankengroep ter wereld. Bekende wijnmerken – goed vertegenwoordigd in supermarktketens in meer dan 60 landen - zijn Campo Viejo, Azpilicueta en Siglo. Juan Alcorta beëindigde in 2003, net buiten de stad Logroño, een gigantisch architectuurproject van 45.000 vierkante meter, met onder meer een vinificatiezaal voor 30 miljoen liter wijn, een kelder voor 70.000 eikenhouten vaten en stockageruimte voor 6 miljoen flessen. Alles werd zodanig gebouwd dat de wijn op de meest natuurlijke manier van het ene naar het andere productiestadium vloeit: door zwaartekracht, dus niet door pompen. Opmerkelijk is dat je van de gebouwen slechts een klein gedeelte ziet, het grootste deel van de bodega zit ondergronds. De Spaanse architect Ignacio Quemada wilde een zo compleet mogelijke integratie in het landschap. Er werden vooral natuurlijke materialen gebruikt, zoals hout en beton. Quemada kreeg voor dit project in 2003 de architectuurprijs van zijn land.
3. Datzelfde Domecq Bodegas heeft een schitterend gebouw in aluminium en hout neergezet aan de voet van de bergketen Sierra de Cantabria. Gelijktijdig werd een wijnmerk gecreëerd: Ysios. Alles in deze hypermoderne, computergestuurde bodega staat in het teken van marketing. Zo werd een "Club Ysios" opgericht, waarbij verenigingen en bedrijven een vat wijn kunnen kopen en de evolutie van hun eigen wijn kunnen volgen, onder begeleiding van een oenoloog. Nadien kunnen zij hun flessen bewaren in een geklimatiseerde kluis met magneetkaart. Er is tevens een restaurant met zicht op de bergen, waar de wijn kan geschonken worden in combinatie met een maaltijd. Ysios is ook een toeristenattractie, de autobussen op de parking en de foto's trekkende Japanners spreken voor zich. Het gebouw krijgt 18.000 bezoekers per jaar, gemiddeld 50 per dag.
De architect is dan ook niemand minder dan Santiago Calatrava, een van de bekendste in Spanje, en nu wereldberoemd. Hij hoort zonder meer thuis in het rijtje van internationale toparchitecten als Frank Gehry, Rem Koolhaas en Jean Nouvel. Hij tekende onder meer voor de luchthaven van Bilbao, de communicatietoren van het Olympisch stadion in Barcelona en de Alamillo-brug in Sevilla (gebouwd naar aanleiding van de wereldtentoonstelling in 1992). Daarnaast heeft hij een onuitwisbare stempel gedrukt op zijn geboortestad Valencia, waar dringend iets moest gebeuren aan het verwaarloosde havengebied en de vervuilende industrieparken. Hij ontwierp er niet minder dan vijf gigantische bouwwerken: een wetenschapsmuseum, een tuin, een planetarium met Imax-bioscoop, een opera en een brug. Op die manier gaf hij Valencia een nieuwe grandeur die past bij haar status van derde stad van Spanje.
4. Hoog op een berg staat een machtig cilindervormig gebouw: de bodega van Viña Real, eigendom van de Compañía Vinícola del Norte de España, een familiale groep die deels beursgenoteerd is en al sinds de jaren 1930 actief is in Rioja. De Fransman Philippe Mazières zette hier een project neer waarvan de werken zeven jaar duurden (van 1997 tot 2004). Bijzonder indrukwekkend zijn de twee enorme tunnels waarin de vaten staan: ze zijn 125 meter lang en 15 meter hoog en werden uitgehouwen in het rotsgesteente van de berg. Het lijkt wel of je de doortocht onder het Kanaal aanvat. Philippe Mazières heeft in Frankrijk ook een grote reputatie in het ontwerpen van wijnkelders. Zo tekende hij voor de kelders van Château Margaux en Lafite-Rothschild. Deze laatste ontwierp hij als een waar ondergronds amfitheater, waarin trouwens ook klassieke concerten georganiseerd worden. De Vlaamse eigenares van Château de Lussac in Lussac-Saint-Emilion, Griet Van Malderen, deed ook een beroep op hem voor de restauratie van haar wijnkasteel en –kelders.
5. Regalia de Ollauri is een project van tien Spaanse zakenlui, die elk bijna 1 miljoen euro investeerden in de creatie van een nieuwe bodega en wijn. Een jonge architect uit Rioja, Javier Arizcuren, pakte uit met een strakke, grafische, minimalistische constructie, gedeeltelijk op en gedeeltelijk in de hoogste heuvel rond het stadje Ollauri. Het zicht op de vallei van de rivier Ebro en op de bergketen Sierra de Cantabria is onbelemmerd. Doordat 80% van de wijnkelder zich onder de heuveltop bevindt, kan hier ook de wijn van het ene naar het andere productiestadium vloeien via zwaartekracht, wat de wijn minder geweld aandoet dan met pompen. In tegenstelling met de vooruitstrevende architectuur roept de naam van de wijn (Marqués de Terán) eerder het traditionele Rioja op. Maar dat heet een bewuste keuze te zijn: ook de naam van de bodega verwijst naar vervlogen tijden. "Regalia de Ollauri" (het privilege van Ollauri) verwijst immers naar een middeleeuwse periode toen de lokale belastingen van het stadje Ollauri afgeschaft werden.
6. Jesus Baigorri, een voormalig ondernemer in de reisbusiness, zette op 60-jarige leeftijd voor 15 miljoen euro een futuristisch gebouw neer in samenwerking met de Baskische architect Iñaki Aspiazu, die onder meer het Justitiepaleis van Vittoria-Gasteiz ontwierp. Vanop de straatkant zie je alleen een transparante glazen kubus. Daaronder, tegen de helling van een berg, bevindt zich een wijnfabriek die aan een ruimteschip doet denken. Ze kan druiven van 150 hectare wijngaard verwerken. Uiteraard is het de bedoeling die investering terug te verdienen. De wijnen moeten dan ook zo duur mogelijk zijn. De top van het gamma heet "Baigorri de Garage", een "garagewijn" dus, naar het voorbeeld van de peperdure bordeauxwijnen die in minieme hoeveelheden in een kleine loods of "garage" worden gemaakt (en daarom ook "vin de garage" werden genoemd). De kwaliteit van de wijnen van Baigorri zijn echter minder indrukwekkend dan de architectuur. Dat is het risico van dergelijke projecten: er moet al zoveel betaald worden aan de architect dat er niet altijd voldoende geld overschiet voor de wijnmaker.
7. Het kleinste, maar misschien wel origineelste ontwerp bevindt zich bij López de Heredia, een oertraditioneel wijndomein dat door de Spanjaarden gekoesterd wordt als een deel van hun historische patrimonium. Dat de Spaanse koning Juan Carlos de viering van de honderdste verjaardag van het domein persoonlijk bijwoonde, spreekt boekdelen. In de wijnkelders lijkt het of de tijd honderd jaar heeft stilgestaan, de wijnen worden nog altijd volgens de artisanale methoden uit die tijd gemaakt: een levensecht anachronisme. Maar in één hoek van het domein kom je plots in de verre toekomst terecht. De Irakese architecte Zaha Hadid, die in Londen woont en werkt, ontwierp immers een futuristisch bijgebouwtje dat als onvangstruimte en proeflokaal dienst doet: het lijkt wel de cabine van een ruimteschip. Maar daarbinnen wordt opnieuw een verrassing gecreëerd door er een oud Art Deco-boetiekje neer te zetten, de authentieke stand van López de Heredia op de Brussels World Expo van 1910. Verleden en toekomst verenigd in één ruimte: een scherp contrast, maar tegelijk een mooie synthese.
