Tien opmerkelijke feiten en trends
1. Een tekort aan champagne?
Toen het Champagnegebied werd uitgebreid, zegden de producenten dat dit nodig was omdat er een tekort aan champagne was in de wereld. Is dat zo? Zeker wel, maar de indruk werd gewekt dat dit een nieuw en tijdelijk probleem is, dat door een uitbreiding kan opgelost worden. En dat is niét zo. Eén kleine wijnstreek kan nooit aan de vraag van de hele wereld voldoen. Daarom - op enkele perioden na – is er altijd een tekort aan champagne geweest, en dat zal ook zo blijven. De producenten vinden dat zelfs goed, zo kunnen ze de prijzen hoog houden. Maar na een decennium van prijsverhogingen zagen ze een nieuwe verhoging niet zitten: je moet je klanten ook niet àl te zeer duwen naar goedkopere alternatieven. Vandaar de uitbreiding: als je je marge niet kan verhogen, moet je de productie optrekken om meer zakencijfer te realiseren.
De champagnelobby heeft er destijds zelf voor geijverd heeft om haar "terroir" streng te limiteren, vanwege de "unieke kwaliteiten". Ze slaagde er ook in om iedereen buiten dat terroir te verbieden de term "champagne" te gebruiken. Nu pleit diezelfde lobby ervoor om dat unieke gebied toch uit te breiden. Merkwaardig hoe kwaliteiten van een bepaald terroir kunnen verschuiven.
2. Wijn als luxeproduct
"Elke dag dat ik opsta, zijn er twintig à dertig nieuwe miljardairs in de wereld: nieuwe klanten voor ons", zei Pierre Lurton mij ooit, beheerder van Cheval Blanc. Dat is Bordeaux ten voeten uit: de topkastelen kennen een groeiend publiek van superrijken, met een gestadige stijging van de prijzen tot gevolg. Steeds meer wijnliefhebbers keren zich dan ook af van Bordeaux, niet alleen omwille van de prijzen, maar ook omdat de wijnen gemaakt worden op maat van wat die rijken verlangen: donkerder, geconcentreerder, dikker. Bordeaux als luxemerk, zoals horloges en parfum. Wie wil zien wat dat betekent, moet Château Latour eens bezoeken (als dat nog kan): alles ademt daar de sfeer van luxemarketing, de eigenaar is niet toevallig de Franse zakenman François Pinault, die ook Gucci en Yves Saint Laurent bezit.
3. De vraag naar lichtere wijnen
De "blockbusters" – zware wijnen met veel alcohol – hebben hun beste tijd gehad. Een groeiend aantal consumenten verlangt weer naar fijnere, lichtere wijnen. Soms letterlijk: "lichter" in de zin van "minder alcohol". Niemand veegt de gevaren van alcohol nog onder de mat, vandaar de eerste wijnen op de markt met een lager alcoholgehalte. Het blijkt echter niet zo makkelijk om dat met voldoende smaakexpressie te combineren. Maar dat kan veranderen. Een publiek zal er zeker voor zijn, net zoals voor alternatieven als cider.
4. De doorbraak van de natuurlijke wijnen
Tot voor enkele jaren nog een marginaal fenomeen, vandaag toont de consument ook in zijn wijnkeuze dat hij bezorgd is om zijn gezondheid. Natuurlijke wijnen worden gemaakt van druiven van biologische teelt: geen chemische producten in de wijngaard. Vervolgens wordt in de wijnkelder zo natuurlijk mogelijk gewerkt, zonder toevoeging van artificiële gisten en enzymen, zonder aanzuren of aanzoeten, en zonder (of met zo weinig mogelijk) sulfiet. Vooral dat laatste is een voorwerp van debat: kan je wijnen maken zonder sulfiet? Iedereen is het erover eens dat sulfiet niet gezond is, maar het beschermt de wijn wel tegen allerhande onheil (zoals bacteriën en oxidatie). Meer dan eens hergistte een natuurlijke wijn in de fles, of werd hij ondrinkbaar na het uitschenken. Maar ook natuurlijke wijnmakers leren bij. Terwijl je vroeger nog regelmatig met mislukkingen werd geconfronteerd, komen er nu steeds meer stabiele en lekkere wijnen op de markt.
5. Het klimaat verandert
Wijnmaker Pierre Overnoy uit de Jura toonde mij een overtuigend bewijs van de opwarming van het klimaat: over meer dan dertig jaar had hij jaarlijks op dezelfde datum een stukje druivenrank afgeknipt en op sterk water bewaard. Daardoor zag je duidelijk hoe de wijnstok enkele decennia geleden nog in de bloei zat, terwijl hij de laatste jaren op hetzelfde moment al haast volgroeide druiven draagt.
Heel wat wijnmakers passen hun werkwijze al aan: ze schakelen over op druivensoorten die tegen een warmer klimaat bestand zijn, planten aan op hoger gelegen plaatsen (waar het koeler is) en/of verhogen het oogstrendement (omdat de druiven te vroeg suikerrijp worden). Intussen komen sommige landen (zoals het onze) in beeld om het rijtje van wijnproducerende landen te vervoegen. Maar er zijn meer factoren dan het klimaat om een land al dan niet geschikt voor wijn te maken.
6. Onbekende wijnlanden worden mainstream
Wie had twintig jaar geleden gedacht dat we grüner veltliner uit Oostenrijk zouden drinken in een brasserie? Wie had nog maar enkele jaren geleden gedacht dat er Griekse wijn (andere dan retsina) in de supermarkt zou liggen? Hetzelfde zal gebeuren met Slovenië, Kroatië, Georgië, Marokko, China, Israël ... Uitpakken met een wijn uit zo'n wijnland wordt ook een manier om je te profileren als kenner: wie kijkt nog op als je een bordeaux ontkurkt?
7. Verschuiving van de consumptie naar het oosten
We zijn het altijd gewoon geweest dat vooral westerlingen wijn consumeren. Vandaag komt het oosten nadrukkelijk in beeld. Roemenië, Rusland en China bevinden zich nu al in de top 10 van de landen waar het meest wijn wordt gedronken. Dat hoeft geen verwondering te wekken: wijnconsumptie loopt parallel met economische welvaart.
8. Steeds minder verschil tussen Oude en Nieuwe Wereld
Vroeger was het eenvoudig: de wijnen uit het "oude" Europa waren fijn en elegant, die uit de Nieuwe Wereld waren zwaar en zwoel. Maar ook in de wijnwereld verandert alles voortdurend. De Nieuwe Wereld leert bij, en beseft dat de smaak evolueert naar finesse en lichtheid. Vandaar dat steeds meer wijnstokken geplant worden in koelere gebieden, met aandacht voor de juiste combinatie van terroir en druivensoort. Terwijl Europa warmer wordt. De moeilijkheid om Oude van Nieuwe Wereld te onderscheiden in blindproeverijen, zal alleen maar toenemen.
9. Groeiende kloof tussen industriële en artisanale wijnen
In plaats van het onderscheid tussen Oude en Nieuwe Wereld, loopt vandaag een nieuwe scheidingslijn doorheen beide werelden: die tussen industriële en "handgemaakte" wijnen. Er zijn wijnen die gemaakt worden in gigantische fabrieken van beursgenoteerde concerns, net zoals frisdrank en pils. Andere komen tot stand in familiaal verband op kleinere schaal, waarbij druiven en wijn in een eerder artisanaal proces terecht komen (al of niet aangevuld met moderne technieken). Dààr zit nu het grote verschil, eerder dan tussen Oude en Nieuwe Wereld. Je kan het ruiken en proeven, zoals met industrieel tegenover versgeperst fruitsap. Merkwaardig dat beide wijntypes in dezelfde lyrische termen worden beschreven in magazines en gidsen. Viooltjes in de neus en bosaardbeien in de mond? Uit de fabriek, ja.
10. Geraakt u er nog wijs uit?
De wijnwereld is groot en complex geworden, en dat zal nog toenemen. Enkele decennia geleden kon je nog voor een wijnkenner doorgaan als je Bordeaux en Bourgogne kende, vandaag is het een voltijdse bezigheid om elke evolutie in elke streek van elk wijnland te volgen. De gepassioneerde wijnliefhebber raakt nog enigszins wijs uit de wereldwijde wirwar van appellaties, de gewone wijndrinker verliest er het noorden bij. Een eerste poging tot vereenvoudiging – het vermelden van de druivensoort(en) op het etiket – brengt geen soelaas meer: in de voortdurende drang naar vernieuwing en verrassing duiken alsmaar meer soorten op. Nu zie je een tendens om wijnen in te delen in smaakstijlen en/of gebruiksmomenten, gericht op het praktische nut voor de consument.
